Pomimo coraz lepiej zabezpieczonych systemów operacyjnych, malware czyli złośliwe oprogramowanie wciąż pozostaje poważnym problemem. Ofiarą działania malware wciąż może stać się praktycznie każdy użytkownik. Samo działanie malware może w łagodnym wariancie tylko utrudniać korzystanie z komputera, ale może również też przyczyniać się do całkowitej utraty lub kradzieży poufnych danych lub uszkodzenia sprzętu. Sprawdź, co to jest malware, jak się chronić i skutecznie usunąć złośliwe oprogramowanie!
Co to jest malware?
Malware to najbardziej ogólna grupa aplikacji i programów, które wykazują działanie szkodliwe dla użytkownika. Słowo powstało w wyniku połączenia angielskiego przymiotnika malicious (szkodliwe, złośliwe) z rzeczownikiem software (oprogramowanie). Najogólniej rzecz biorąc – malware to złośliwe oprogramowanie, które powstało celowo z myślą o wyrządzeniu określonych szkód. Nie ma więc mowy o nieplanowanym działaniu niepożądanym lub pomyłce.
Po czym poznać, że mamy malware na komputerze? Jeżeli komputer działa wolniej, przeglądarka internetowa zaczyna otwierać niepożądane karty lub prezentować nietypowe reklamy to prawie zawsze mamy do czynienia z malware. Złośliwe oprogramowanie pełni różne funkcje, dlatego objawy infekcji mogą być oczywiste, nietypowe lub czasami żadne nie będą widoczne na pierwszy rzut oka. Wyróżnić można szereg rożnych typów złośliwego oprogramowania, które ma za zadanie utrudnić życie użytkownikowi. Istnieje też wiele bardziej poważnych zagrożeń, które mogą skutkować utratą danych i ich wykradzeniem lub blokadą sprzętu i serwisów internetowych.
Malware jest niezwykle szerokim pojęciem. Przybierać może różne formy – plików wykonywalnych, wpisów do rejestru i nie tylko. Niektóre rodzaje malware mogą być aktywowane samoistnie, inne będą wymagały uruchomienia przez użytkowników. Przez jakiś czas szkodliwe oprogramowanie może również ukrywać się na komputerze, pozostając w trybie uśpionym, aby dokonać infekcji później. W zależności od celu działania i wykonywanych czynności malware tworzone są na komputery stacjonarne, jak i urządzenia mobilne. Złośliwym oprogramowaniem mogą zostać zainfekowane systemy Microsoft Windows, systemu uniksowe (np. Linux), Apple iOS, Android i nie tylko.
Jakie są rodzaje malware?
Wyróżniamy siedem głównych typów oprogramowania malware, a każdy z nich można podzielić na dodatkowe podrodzaje. Różnice w rodzajach malware dostrzegalne są na poziomie ich budowy, jak i funkcji, do których zostały zaprojektowane i przystosowane. Do najpopularniejszych rodzajów malware zaliczamy:
- wirusy komputerowe – niebezpieczne programy lub kody wykonywalne modyfikujące inne oprogramowanie bez zgody użytkownika w celu wyrządzenia określonych szkód, wykorzystania komputera do innych zadań lub kradzieży informacji,
- robaki – rodzaj malware, który rozprzestrzenia się przez sieć i nie potrzebuje “żywiciela”; robaki wielokrotnie paraliżowały lokalne i globalne sieci, przenosząc się głównie za pomocą poczty elektronicznej.
- trojany – zaawansowane oprogramowanie o dużych zdolnościach pozostawania w ukryciu na komputerze ofiary, które służy do przejmowania kontroli nad określonymi czynnościami lub całym sprzętem; wyróżniamy m.in. backdoory, fork bomby i rootkity,
- exploity – szkodliwe kody źródłowe używane do przeprowadzania ataków hakerskich,
- dialery – specjalistyczne oprogramowanie wymuszające nawiązanie łączności z innym numerem dostępowym poprzez modem,
- spyware – oprogramowanie szpiegujące i wykradające poufne dane osobowe, które mogą być niezwykle zróżnicowane; wyróżniamy m.in. scumware, adware, stealware i keyloggery, a czasem do tej grupy zalicza się również ransomware – oprogramowanie stworzone w celu wyłudzania okupu.
Jak wskazaliśmy wcześniej, malware to niezwykle szeroka grupa, która zawiera każdy rodzaj szkodliwego oprogramowania. Z tego powodu powyższa lista zawiera wyłącznie najpopularniejsze zagrożenia cyfrowe. W trakcie przeprowadzania poszczególnych ataków hakerskich często wykorzystywane są szkodliwe pliki lub kody wykonywalne o specyficznych parametrach i funkcjach, które trudno zaklasyfikować jednoznacznie do danego typu.
Jak złośliwe oprogramowanie infekuje komputer?
Każdy typ malware ma inny mechanizm działania i sposób infekcji. Wynika to z przeznaczenia poszczególnych programów, które mogą być używane do wyłudzania danych, przejmowania kontroli nad systemem lub wykonywania innych specjalistycznych zadań.
Zdecydowana większość malware opracowana jest do ataków na użytkowników prywatnych. Najwięcej złośliwego oprogramowania zalicza się do ostatniej z powyższych kategorii, czyli spyware. Wirusy, robaki czy trojany wciąż są obecnym zagrożeniem, ale występującym stosunkowo rzadziej.
Niektóre rodzaje malware do infekcji komputera wymagają wcześniejszego uruchomienia swojego instalatora przez użytkownika. Najczęściej będą to pliki wykonywalne, które podszywają się pod bezpieczne oprogramowanie. Po uruchomieniu takiego pliku, zazwyczaj w tle, rozpoczyna się zaprogramowane działanie. Czasami można je rozpoznać po otwierających się oknach konsoli systemu, dodawaniu lub modyfikowaniu plików rejestru. Z drugiej strony szereg zagrożeń może pozostać niewykrytych, a ich działanie nie wymaga manualnego uruchomienia przez użytkownika.
W zależności od tego, jaki rodzaj malware został uruchomiony na komputerze, infekcja może obejmować zmianę parametrów innych plików wykonywalnych, ingerencję w rejestr systemu i narzędzia systemowe. Szkodliwe oprogramowanie może też próbować nawiązać łączność z określonym serwerem zewnętrznym i przekazywać tam np. wykradzione z innych programów hasła. Wirusy komputerowe będą zdolne do infekowania kolejnych plików, zmieniając ich właściwości. Przykładowo, proste i relatywnie niegroźnie oprogramowanie adware będzie ingerowała w przeglądarkę internetową, skutkując wyświetlanie się niebezpiecznych lub po prostu niechcianych reklam.
Jak skutecznie zabezpieczyć się przed malware?
Najlepszym sposobem zabezpieczenia się przed malware jest prewencja. Z reguły malware pojawia się na komputerze z winy użytkownika. Szkodliwe oprogramowanie zostaje zainstalowane na skutek odwiedzania niebezpiecznych stron internetowych, kliknięcia w niebezpieczny link i braku zachowania ostrożności.
Jak skutecznie zabezpieczyć się przed malware? Na poziom bezpieczeństwa w największym stopniu wpływa używany system operacyjny. Najnowszy, legalny i na bieżąco aktualizowany system to gwarancja uniknięcia wielu problemów na najwcześniejszym etapie. Wbudowane systemy ochrony w nowych wersjach Microsoft Windows (10 / 11) są niebotycznie efektywniejsze w zwalczaniu zagrożeniami cybernetycznymi w porównaniu do zabezpieczeń starszych odsłon Windowsa. Oprócz tego warto rozważyć i zainstalować program antywirusowy. Zwłaszcza, że może on mieć szereg przydatnych i zaawansowanych funkcji jak ochrona danych w chmurze, dodatkowa ochrona poczty przed phishingiem i rozszerzona zapora ogniowa.
Do działań prewencyjnych należy zaliczyć również sposób korzystania z komputera. Pobieranie nielegalnego oprogramowania (a zwłaszcza programów, aplikacji oraz gier) może wiązać się z zainstalowaniem niepożądanych programów na dysku, które będą działały w ukryciu. Na największe natężenie malware można trafić na stronach z treściami dla dorosłych (erotyka), witrynach związanych z kryptowalutami, inwestycjami, hazardem, ale nie tylko. Należy również sprawdzać w jakie linki się klika oraz nie otwierać i uruchamiać załączników w mailach od nieznanych osób.
Jak wykryć malware?
Do wykrycia różnych rodzajów malware przede wszystkim warto wykorzystać skanowanie, w które jest wyposażone posiadane oprogramowanie antywirusowe. Można to zrobić za pomocą zewnętrznego antywirusa jeśli jest zainstalowany lub domyślnego narzędzia wbudowanego w system operacyjny. Skanowanie powinno obejmować cały dysk twardy i pamięć. W zależności od konfiguracji sprzętowej komputera może ono zająć nawet do kilku godzin.
Pobierając pliki z niepewnego źródła, zawsze należy je uprzednio zweryfikować i jeśli to możliwe, przeskanować. Pozwoli to wykryć złośliwe oprogramowanie jeszcze przed zainfekowaniem komputera.
Jak usunąć złośliwe oprogramowanie?
Najprostszy sposób na usunięcie malware z komputera to użycie przygotowanych do tego narzędzi, które wbudowane są w programy antywirusowe. Większość sprawdzonego i dobrego oprogramowania antywirusowego bez problemu radzi sobie z większością złośliwego oprogramowania.
Program antywirusowy, który wykryje malware, automatycznie przeprowadzi wszystkie konieczne czynności mające na celu unieszkodliwienie niebezpiecznych plików. Czasem będzie to oznaczało automatyczne usunięcie go, częściej jednak zarażone pliki malware przenoszone są do kwarantanny. Wszystkie elementy poddane kwarantannie nie oddziałują na żadne inne pliki, nie są w stanie się replikować i wprowadzać zmian na komputerze.
Po przeniesieniu do kwarantanny w trakcie skanowania, decyzja o usunięciu może zostać podjęta przez użytkownika po zakończeniu skanowania. Taki sposób usuwania malware daje pewność, że przez przypadek oprogramowanie antywirusowe nie usunie ważnych plików, błędnie zaklasyfikowanych jako zainfekowane.
Najczęstsze pytania i odpowiedzi
Co to jest malware?
Malware to wszystkie rodzaje złośliwego oprogramowania, które może przejąć kontrolę nad komputerem i wykonywać szkodliwe działania. Malware może łatwo rozprzestrzeniać się między komputerami i jest często używany do kradzieży danych osobowych lub do przeprowadzania ataków na systemy informatyczne.
Jak działa malware?
Malware na różne sposoby infekuje komputer użytkownika, a następnie wykonuje na nim szkodliwe operacje i działania. Może działać aktywnie i swoim zachowaniem utrudniać korzystanie z urządzenia lub w uśpieniu i regularnie wykradać dane oraz komunikować się z serwerem swojego autora oczekując na instrukcje.
Jak malware infekuje komputer?
Do infekcji za pomocą malware może wejść na wiele sposobów. Najczęściej ma to miejsce gdy pobierze się zainfekowane pliki z sieci, otworzy załącznik z malware, kliknie w link który przenosi do niebezpiecznej strony infekującej komputer. Złośliwy program może dostać się też do systemu operacyjnego wykorzystując luki w oprogramowaniu i brak firewalla oraz antywirusa z aktywną ochroną.
Jak usunąć malware?
Żeby usunąć złośliwe oprogramowanie należy zainstalować i uruchomić na swoim komputerze sprawdzone i solidne oprogramowanie antywirusowe. Następnie trzeba wykonać skanowanie całego systemu i wszystkich dysków żeby wykryć zainfekowane pliki. Dopiero po ich identyfikacji i namierzeniu będzie można przeprowadzić usuwanie malware z systemu.
