Dzieci i młodzież coraz częściej stają się ofiarami przestępstw cybernetycznych. Szacuje się, że tendencja ta nie tylko utrzyma się, ale ulegnie jeszcze większemu zaostrzeniu. Podczas gdy coraz więcej pociech w młodym wieku zyskuje dostęp do komputera (w dodatku na coraz wcześniejszym etapie życia), cyberprzestępcy opracowują kierowane ataki mające na celu wykorzystanie otwartości i niewiedzy najmłodszych internautów. Aby się przed tym bronić, trzeba przede wszystkim skutecznie zabezpieczyć komputer dziecka. Jak to zrobić? Które dobre praktyki warto wdrożyć i w jaki sposób?
Zabezpieczenie komputera dziecka – osobny profil w systemie
Bez względu na to, czy pociecha posiada komputer na własność, czy użytkuje go wespół z innymi domownikami, zawsze jako pierwszy krok zaleca się ustanowienie oddzielnego konta użytkownika. Ta metoda pozwala na wprowadzenie szeregu zabezpieczeń na profilu dziecka bez jednoczesnego ograniczania możliwości korzystania z komputera dorosłym.
Dedykowane konto naszej pociechy nie powinno mieć funkcji administratora, aby dorastające dziecko z czasem samo nie ominęło zabezpieczeń rodzicielskich. Ze względu na to, że w systemach Windows zawsze musi istnieć co najmniej jedno konto z uprawnieniami administratora – nawet na urządzeniu, z którego korzysta wyłącznie dziecko – na komputerze powinny znajdować się dwa konta:
- konto administratora, które będzie nadzorowane i zarządzane przez rodzica,
- konto dziecka, bez praw administratora.
Bez dostępu do uprawnień administratora korzystanie z komputera będzie dla dziecka bezpieczniejsze, a instalowane oprogramowanie pozostanie pod nadzorem opiekuna. W każdym momencie z poziomu konta nadrzędnego można wprowadzić zmiany ustawień profilu dziecka, wiążące się z ochroną prywatności i stopniem ochrony.
Utworzenie profilu dziecka w Windowsie
W przypadku systemów Microsoft Windows, konfiguracja komputera na potrzeby dziecka jest czynnością bardzo prostą. W wersji Windows 10 i 11, łatwo można utworzyć nowe konto dla naszej pociechy a taki profil ma już gotowy, wstępnie skonfigurowany zakres ustawień i zezwoleń, znacznie różniący się od nowego profilu dedykowanego osobie dorosłej.
Wszystkie niezbędne czynności można wykonać przechodząc do menu Ustawienia, a następnie wybierając dział Rodzina i inni użytkownicy. Dalej, należy kliknąć na znak plusa w celu dodania członka rodziny. Na początku kreator dodawania nowego użytkownika poprosi o podanie adresu e-mail. Na ekranie będzie jednak widnieć jeszcze jedna opcja: Utwórz konto dla dziecka. Dopiero po wyborze tej opcji, należy wprowadzić wspomniany adres mailowy, który będzie przynależał do tworzonego konta. Taki profil domyślnie nie będzie posiadał uprawnień administratora.
Powyższe kroki dodawania konta dziecka w Windowsie pomija się w sytuacji, gdy pociecha ma już własny profil Microsoft. W takiej sytuacji wystarczy jedynie dodać go w sekcji z ustawieniami użytkowników poprzez podanie adresu e-mail. Ważne jest, aby od razu zaklasyfikować go jako konto dziecka.
Po utworzeniu profilu warto od razu przejść do sekcji Zarządzaj ustawieniami rodziny w trybie online. Można w niej wykonywać szereg czynności, między innymi:
- sprawdzać ostatnie działania na koncie dziecka,
- ustawiać opcje bezpieczeństwa związane z przeglądaniem internetu,
- wprowadzać zakres uprawnień dla aplikacji, gier i programów,
- ustawić godziny korzystania z komputera (dla każdego dnia tygodnia mogą być ustawione różne zakresy godzinowe),
- konfigurować opcje płatności w aplikacjach.
Powyższa lista uprawnień rodzica jest bardzo znacząca i przyczynia się do łatwiejszego zarządzania bezpieczeństwem dziecka w sieci. Opcja ustawienia godzin korzystania z urządzenia może dodatkowo pomóc we wprowadzaniu zdrowych nawyków.Oprócz powyższych, Windows dysponuje jeszcze jedną opcją: śledzeniem dziecka w czasie rzeczywistym. Niestety, aby móc z niej skorzystać, pociecha musi posiadać smartfon z systemem Windows 10 Mobile, odpowiednio skonfigurowany z komputerem. System ten jest stosunkowo mało popularny, dlatego opcja ta nie jest zbyt powszechnie użytkowana.
Zabezpieczenie komputera dziecka hasłem
Silne hasło to podstawa bezpieczeństwa – zarówno dla rodziców, jak i dla dzieci. Dlatego każdy utworzony profil systemowy powinien być chroniony odpowiednio dobranym hasłem. Unikać należy oczywistych ciągów cyfrowych (np. 123456), słownych (np. zabawa, qwerty) i mieszanych (np. q1w2e3r4t5y6).
Chociaż pokusa pozwolenia pociesze na wybranie hasła może być silna i wydaje się być dobrą lekcją odpowiedzialności, zdecydowanie bezpieczniej jest pomóc dziecku w stworzeniu silnego hasła. Nasz kod dostępu powinien stanowić losowy miks cyfr, liczb i znaków specjalnych lub kombinacja kilku słów.
Można tu zastosować dwa podejścia. Pierwszym z nich jest ujawnienie dziecku jakie utworzyliśmy hasło i pozwolenie na korzystanie z komputera wtedy, kiedy będzie tego potrzebować. Drugim sposobem jest każdorazowe wpisywanie hasła samemu, gdy uznamy, że dziecko może skorzystać z komputera. W dzisiejszych czasach, w dobie nauki zdalnej i pogłębienia cyfryzacji życia codziennego, ta druga opcja wydaje się jednak mało realna.
Komputer dziecka – ochrona przed wirusami i szkodliwym oprogramowaniem
Komputer dziecka powinien być dodatkowo zabezpieczony programem antywirusowym, który uchroni urządzenie przed wirusami komputerowymi. Wbudowane w najnowszym oprogramowaniu Windows zabezpieczenia (Windows Defender) są bardzo skuteczne, nie mają niestety niektórych ważnych funkcji, podobnie jak darmowe antywirusy.
Warto postawić na jak najlepszy program antywirusowy. Zaletą zewnętrznego oprogramowania są dodatkowe możliwości takie jak:
- ochrona poczty w przeglądarce internetowej,
- ochrona dostępu zdalnego,
- kontrola połączenia sieci lokalnej Wi-Fi,
- osłona kamery internetowej,
- ochrona haseł i dokumentów.
Oprogramowanie powinno mieć też wbudowany firewall, który jest jednym z ważnych elementów silnej i skutecznej ochrony komputera. W dużym uproszczeniu: firewall to “zapora ogniowa”, która zabezpiecza sprzęt przed połączeniem z serwerem hakerów poprzez system filtrowania sieciowych pakietów przychodzących i wychodzących.
Jak działa kontrola rodzicielska i czy warto ją uruchomić?
Kontrolę rodzicielską w systemie Windows 10 konfigurujemy w zakładce Zarządzaj ustawieniami rodziny w trybie online. Zgodnie z tym, o czym wspomnieliśmy wcześniej, opcja ta pozwala na dostęp do bardzo szczegółowego zakresu ustawień dotyczących czynności, które dziecko może wykonywać na swoim koncie.
System blokuje poszczególne, niepożądane działania i możliwość instalowania oprogramowania, uniemożliwia także korzystanie z komputera poza wyznaczonym czasem. Na rynku oprogramowań można znaleźć bardzo wiele zewnętrznych programów z funkcją kontroli rodzicielskiej. Opcja ta wbudowana jest w większość nowoczesnych programów antywirusowych. Aby sprawdzić zakres działania i funkcjonalność, warto porównać ze sobą kilka różnych produktów.
Kontrola rodzicielska na innych systemach
Nie każdy wie, że opcję kontroli rodzicielskiej można wyegzekwować nie tylko na poziomie systemowym. Dla pociech w wieku poniżej 13 lat można na przykład utworzyć specjalne konto Google dla dzieci. Daje ono rodzicom możliwość zarządzania różnymi jego ustawieniami poprzez platformę Family Link.
Dzięki temu rodzice mogą zdalnie sprawdzać aktywność dziecka w internecie, np. w Google, Google Play i Youtube, a także ustawiać limity godzinowe użytkowania konta i powiązanych z nim stron/narzędzi. Funkcja dostosowana jest do korzystania z komputerów stacjonarnych, laptopów, tabletów i smartfonów. Podobne rozwiązania wprowadziły także inne firmy, np. TikTok, różne przeglądarki internetowe (np. Chrome, Firefox, Opera), a nawet producenci niektórych gier (np. Fortnite).
Konfiguracja ochrony rodzicielskiej na routerze
Zabezpieczenia komputera dziecka można więc zrealizować z poziomu oprogramowania zainstalowanego na dysku, aplikacji webowych i tych działających w chmurze. Ale to nie wszystko. Możliwa jest też bardziej zaawansowana konfiguracja routera.
Aby móc ją przeprowadzić, należy zalogować się do interfejsu webowego (najczęściej poprzez główny adres IP routera), po czym znaleźć odpowiednie opcje dotyczące kontroli / blokady rodzicielskiej / ochrony dzieci. Nazwy rozwiązań mogą się różnić w zależności od routera i dostawcy usług internetowych, odpowiadających za oprogramowanie obsługujące urządzenie.
Za pomocą dostępnych ustawień można choćby ograniczyć zakres odwiedzanych stron internetowych. Zastosować można tutaj zarówno wykluczenia precyzyjne (wybrane adresy), jak i zwiększyć poziom czułości firewall routera. Co więcej, z poziomu routera można zablokować dostęp do wybranego urządzenia podłączonego do LAN w określonych godzinach. Jeśli dysponujemy oprogramowaniem w języku angielskim, opcja ta jest zazwyczaj ukryta pod przyciskiem Internet Access Time.
Ochrona dziecka przed phishingiem i innymi zagrożeniami internetowymi
Nie wszystkie zagrożenia czyhające na młodych internautów można wyeliminować poprzez oprogramowanie lub ustawienia sprzętowe. Wiele z nich wymaga innego, specjalnego podejścia. Świetnym przykładem są oszustwa typu phishing, które polegają na przesyłaniu fałszywych wiadomości z linkami do stron internetowych, które po kliknięciu instalują szkodliwe oprogramowanie i wykradają dane użytkownika.
Można wyposażyć się w solidny program antywirusowy, świetną zaporę ogniową, bezpieczną pocztę elektroniczną i zadbać o maksymalną ochronę przeglądarki, zagrożenia te jednak zawsze mogą w jakimś stopniu nas dotknąć. Pamiętajmy, że to człowiek jest najsłabszym ogniwem wszystkich zabezpieczeń.
Dlatego w tym miejscu chcemy jeszcze raz podkreślić, jak ważna jest edukacja dziecka. Od najmłodszych lat, gdy tylko pociecha zaczyna korzystać z laptopa lub innego tego typu urządzenia, należy wpajać zasady cyberhigieny i świadomego, uważnego korzystania z zasobów sieci. Należy przestrzegać dzieci przed otwieraniem podejrzanych wiadomości i uczyć je, w jaki sposób odróżnić próbę oszustwa od niegroźnych e-maili lub innych komunikatów.
Jest to niezwykle odpowiedzialne i nierzadko trudne zadanie – zwłaszcza, że na tego typu akcje hakerów podatnych jest także wielu dorosłych. Pozytywną informacją jest tutaj to, że dzieci coraz szybciej i efektywniej uczą się nowych technologii i często zyskują o nich znacznie lepsze pojęcie niż dorośli, nawet jeszcze we wczesnym wieku szkolnym.
Dobre praktyki korzystania z komputera przez dziecko
Powyższe metody zabezpieczenia komputera dziecka będą przydatne dla każdego rodzica ale są zaledwie częścią tego, co składa się na sukces skutecznej ochrony. Całkowite bezpieczeństwo pociechy zależy w dużym stopniu także od samych rodziców. Dobre relacja i edukowanie dziecka to klucz i fundament dla umiejętności mądrego poruszania się po cyberprzestrzeni . Dlatego warto mieć w pamięci, aby:
- uczyć i odkrywać Internet razem z dzieckiem
- uczyć pociechę posługiwania się komputerem i oprogramowaniem,
- wytłumaczyć dziecku, jakie są zagrożenia internetowe i jak je rozpoznawać (np. phishing),
- nie zamykać się na rozmowę z dzieckiem na temat Internetu (zwłaszcza wtedy, gdy pociecha trafi na treści, które ją niepokoją),
- wpajać dziecku krytyczne podejście wobec materiałów znajdowanych w Internecie,
- rekomendować j stosowanie ograniczonego zaufania w kontekście treści odkrywanych w sieci i bezpieczeństwa z nią związanego,
- zapoznać dziecko z netykietą, czyli tzw. Kodeksem Dobrego Zachowania w Internecie,
- dbać o dobrą relację z dzieckiem, aby żadne tematy związane z korzystaniem z komputera i cyberhigieną nie były tabu