Netykieta, czyli jak zachowywać się w sieci

Netykieta jest ważną składową bezpiecznej przestrzeni online i wykładnią dla zdrowej komunikacji w sieci. Od małego wpajamy dzieciom zasady dobrego wychowania i funkcjonowania w społeczeństwie – uczymy, by mówić “dzień dobry” sąsiadom i żeby nie wytykać nikogo palcami. Uświadamiamy pociechom, że papierek po zjedzonym na placu zabaw cukierku wyrzuca się do kosza a gdy huśtawka, która wpadła maluchowi w oko jest zajęta – czekamy grzecznie na swoją kolej. Czy umiemy tak samo edukować nasze dzieci na temat Internetu i tego, jak zachowywać się w sieci? Czy sami jako dorośli potrafimy mądrze korzystać ze wspólnej cyberprzestrzeni?

Z tego artykułu dowiesz się co to jest netykieta i jakie są jej zasady a także co zrobić, kiedy ktoś ich nie respektuje.

Co to jest netykieta?

Netykieta (zbitka wyrazowa: net, z ang. ’sieć’ i etykieta) to nic innego jak zbiór zasad dobrego zachowania w Internecie. Tak samo jak w świecie rzeczywistym tak i w wirtualnym, jesteśmy zobligowani do traktowania wszystkich z szacunkiem i sami mamy prawo wymagać go od innych. Można więc powiedzieć, że pojęcie etykiety internetowej powstało przez wzgląd na czynnik ludzki i opiera się na ogólnie rozumianej przyzwoitości człowieka.

Należy zaznaczyć, że netykieta nie ma jednej ustandaryzowanej formy – nie bazuje też na literze prawa i nie można jej do końca nazwać regulaminem. Jest najprościej rzecz ujmując swego rodzaju kodeksem etycznym, formą savoir-vivre czy podsumowaniem dobrych manier, których oczekuje się od użytkowników poszczególnych stron czy portali. Administratorzy różnych platform czy witryn często dodają do ogólnie przyjętej wersji netykiety kilka własnych punktów, zależnie od potrzeb i specyfiki prezentowanych treści.

W czasach gdy Internet nie był jeszcze tak powszechnym zjawiskiem i korzystało z niego – w porównaniu do obecnych realiów – stosunkowo niewiele osób, netykieta miała zdecydowanie bardziej zwartą i ujednoliconą formę. Jako, że użytkownikami byli ludzie zawodowo i prywatnie związani i zaangażowani w tematykę technologii informatycznej – jedna, stała wersja kodeksu elektronicznego w zupełności wystarczała.

Internet nie pełnił wówczas aż tylu funkcji i nie odpowiadał na tak zróżnicowane potrzeby, jakie wskazać można w skali całego (globalnego) społeczeństwa. Użytkownicy, z racji niejako ezoterycznego charakteru jaki miała przestrzeń elektroniczna, związani byli ze sobą czymś w rodzaju przynależności do hermetycznego – a na pewno specyficznego jak na tamte czasy – grona. Łączył ich pewien rodzaj znajomości, afiliacji. Nic więc dziwnego, że każdy z każdym był na “ty” a atmosfera panująca w sieci była jakby luźniejsza a może wręcz familiarna.

Na pewnym etapie jednak sieć przestała służyć już tylko jednej grupie osób, zorientowanej wokół konkretnej, wyodrębnionej dziedziny – musiała zacząć godzić interesy wszystkich napływających internautów i wyjść naprzeciw każdego człowieka. Naturalnym następstwem była więc dla Internetu utrata statusu przestrzeni wyodrębnionej a przez to zatracenie swego rodzaju intymności. Od teraz należało ustanowić kodeks czytelny i aplikowalny dla wszystkich – niezależnie od wieku, zwyczajów, charakteru czy rodzaju aktywności podejmowanej w sieci.

Dlaczego przestrzeganie netykiety jest ważne?

Przestrzeń internetowa jest z założenia tworem publicznym – wszyscy mamy prawo z niej korzystać i tak samo wszyscy jesteśmy odpowiedzialni za utrzymanie jej w “dobrej formie”. Można ją dla lepszego zobrazowania sprawy porównać do osiedla mieszkaniowego. Utrzymanie otoczenia i przyjemnej atmosfery leży w naszym interesie, nie tylko ze względu na poczucie przyzwoitości ale także dla dobrego samopoczucia i bezpieczeństwa nas samych i naszych rodzin.

Jako społeczeństwo znamy zasady dobrej gry, wiemy co nie przystoi a co wypada i jako część pewnej grupy jesteśmy świadomi przywilejów nam przysługujących i granic, których dla dobra wspólnoty nie przekraczamy. Poczuwamy się do przestrzegania pewnych ustalonych zasad, a także reguł niezapisanych – tych podyktowanych przez moralność. To przychodzi niejako naturalnie. Tam gdzie kończy się ja a zaczyna się my automatycznie pojawiają się kompromisy.

Netykieta pozwala na zapewnienie przyjaznej atmosfery w sieci ale jest też ważnym narzędziem w walce z cyberprzemocą. Aspekt upublicznienia zawsze niesie ze sobą potencjalne ryzyko. Internet jest dostępny i otwarty dla wszystkich, trzeba niestety pamiętać, że nie każdy ma dobre intencje. Wśród pojęć, wobec których odnotowuje się największe zagrożenie ze względu na czynnik ludzki, są bezpieczeństwo i prywatność internautów.

Etykieta internetowa jest więc nie tylko wskazówką jak zachowywać się w sieci – może także służyć jako ostrzeżenie. Jeśli zauważymy, że napotkana osoba łamie jej zasady, będzie to dla nas sygnał ostrzegawczy. Wyłapując zawczasu tak zwane “czerwone flagi” możemy skuteczniej zadbać o bezpieczeństwo swoje i bliskich.

Na końcu warto też przypomnieć, że to co trafia do Internetu nigdy tak naprawdę nie znika. Jeśli sami nie przestrzegamy zasad elektronicznego kodeksu etycznego, skutki mogą nas prędzej czy później dogonić. Z pewnością wielu z nas zetknęło się już z trendem, który zyskuje coraz więcej popularności – mianowicie z pracodawcami, którzy robią w sieci research potencjalnych pracowników. I nie kończy się on na LinkedIn.

Jeśli teraz lub w przyszłości zaaplikujemy do jakiejś firmy o posadę – potencjalny pracodawca może chcieć zerknąć na naszą aktywność w Internecie, dla przykładu na platformach społecznościowych. Osoby zatrudniające przykładają dziś sporą wagę do zapewniania bezpiecznego i przyjaznego środowiska zawodowego. Jeśli w trakcie rekonesansu znajdą treści, które sugerują, że możemy nie być w stanie współtworzyć kulturalnej atmosfery pracy – mogą zrezygnować z naszej kandydatury. Nawet jeśli kwalifikacje są bez zarzutu.

Podstawowe zasady netykiety

Tak jak wspomnieliśmy wcześniej, pojęcie netykiety ewoluowało z czasem, dostosowując się do nowych możliwości, które daje dziś Internet i do potrzeb jego użytkowników. Choć częstą praktyką jest dopisywanie własnych punktów przez administratorów stron, platform i aplikacji – bazą dla wszystkich regulaminów są zawsze te same zasady ogólnie przyjętego kodeksu dobrego zachowania. Warto zaznaczyć, że w różnych źródłach zasady te mogą być sformułowane inaczej, jednak ich sens pozostaje taki sam.

Poniżej przedstawiamy listę internetowego savoir-vivre.

Zasady netykiety dla usług interaktywnych (komunikatory, czaty, fora dyskusyjne na stronach WWW):

Korzystaj z narzędzia „szukaj” – zanim założysz nowy wątek. Jest szansa, że dany temat był już dyskutowany i znajdziesz potrzebne informacje w istniejących rozmowach.
Nie flooduj – czyli nie zalewaj odbiorcy/ów wysyłanymi wiadomościami. Popularnym przykładem jest tzw. floodowanie poczty elektronicznej (lub bomba pocztowa), które ma na celu zapchanie skrzynki odbiorczej innego internauty.
Zapoznaj się z FAQ – każdy kanał i czat czy każde forum ma swoją sekcję “najczęściej zadawanych pytań”, zawierającą przydatne informacje dotyczące użytkowania danej przestrzeni.
Nie nagabuj innych – w szczególności, gdy zaznaczają, że sobie tego nie życzą. Szanuj przestrzeń osobistą internautów.
Pilnuj zapisu polskich znaków specjalnych – zależenie od tego gdzie się poruszamy, zasady dotyczące użycia polskich znaków diakrytycznych mogą się różnić. Najczęściej w kontekście popularnych kiedyś kanałów IRC, użytkownicy nie stosują polskich liter. Z kolei pisanie bez znaków specjalnych może być źle widziane na forach internetowych. Reguły te są często zawarte w FAQ.
Nie nadużywaj CAPS LOCKA – czyli nie pisz wszystkiego drukowanymi literami, może to bowiem zostać uznane za niegrzeczność. Ogólnie przyjętą w sieci zasadą jest to, że nadużywanie tej funkcji = krzyk!
Nie stosuj naprzemiennie wielkich i małych liter – zaburza to komunikację i jest niepoprawne językowo. Zabieg ten jest elementem nowomowy internetowej (lub tak zwanego poke-pisma).
Zwracaj się z szacunkiem do innych internautów – najczęściej używając imienia lub nicku, jeśli druga osoba czuje się z tym komfortowo. Na wielu forach internetowych czy czatach w użyciu pozostaje wciąż forma odnoszenia się do innych “na ty”. Unikaj jednak zwracania się po nazwisku – chyba, że taka jest ogólnie przyjęta kultura na danym kanale.
Nie nadużywaj znaków interpunkcyjnych i emotikonek
Możesz używać różnych języków – jeśli poruszasz się po czatach/forach/komunikatorach wielonarodowościowych. W razie wątpliwości, zajrzyj do FAQ gdzie powinno to zostać jasno zaznaczone.

Zasady netykiety dla korespondencji elektronicznej (e-mail):

Trzymaj się wątku w korespondencji elektronicznej
Zawrzyj wątek korespondencji pod swoją wiadomością
Utwórz czytelną sygnaturkę – potocznie nazywaną “stopką mailową” lub po prostu “podpisem”. Upewnij się, że nie ma ona więcej niż 4 linie po max 80 znaków. Wyjątkiem są sygnatury graficzne.
Pilnuj prywatności odbiorców – w przypadku wiadomości kierowanej do kilku osób/grup. Należy na to zwrócić uwagę szczególnie wtedy, gdy adresaci się nie znają. Jeśli chcesz bezpiecznie wysłać wiadomość, wpisz adresy mailowe odbiorców w polu Ukryte do wiadomości (inaczej: UDW lub BCC).
Zwróć uwagę na poprawność językową swojej wiadomości
Dostosuj sposób przesyłania załączników do ich rozmiaru – jeśli plik jest niewielki i mieści się w limitach serwisu, z którego korzystasz, możesz śmiało załączyć go tradycyjnie do wiadomości. W przypadku większych plików, korzystaj z narzędzia do kompresji lub z serwisów pozwalających na przesłanie pliku i udostępnienie do niego linku.

Zasady netykiety dla grup dyskusyjnych:

Nie stosuj wulgaryzmów – zrozumiałym jest, że czasami człowiek potrzebuje wyrazić silne emocje lub przekazać coś dobitniej. Na pewno jednak znajdą się w słowniku kulturalne zamienniki, które oddadzą istotę wypowiedzi.
Nie spamuj – nie rozsyłaj masowo nieproszonych wiadomości czy linków. Powodują one chaos i mogą być produktem hakerskim, na przykład zainfekowanym przez wirusa komputerowego.
Nie rozsyłaj łańcuszków internetowych – pamiętaj, że ich autorami są często cyberprzestępcy, mogą więc nieść ze sobą realne zagrożenie.
Zapoznaj się z FAQ zanim zadasz pytanie – lub skorzystaj z wyszukiwarek internetowych. Istnieje duża szansa, że pytanie, które kłębi nam się w głowie już zostało zadane i ktoś udzielił na nie odpowiedzi. Warto najpierw poszukać samemu zanim zwrócimy się do innych.
Stosuj się do reguł postowania ustalonych wewnątrz grupy – takich jak sposób zapisu znaków specjalnych w j. polskim, forma cytowania, możliwość wysyłania wiadomości w HTML-u czy opcja załączania plików. Zazwyczaj zasady tego typu są szczegółowo opisywane w FAQ.
Unikaj cross-postowania – publikowania (tego samego) postu lub wysyłania (tej samej) wiadomości do kilku grup naraz. Administratorzy często uznają takie działanie jako spam i usuwają udostępniane treści.
Nie wysyłaj wiadomości (m.in. e-maili) do kilku odbiorców naraz bez ukrycia ich danych adresowych – uznaje się to za naruszenie prywatności innych internautów. Pamiętaj, że możesz w takim przypadku zastosować tzw. kopię ukrytą.
Nie pisz off-topic (OT) – czyli nie na temat; unikaj postowania treści związanych z tematem X na grupach merytorycznie poświęconych czemuś zupełnie innemu.
Wystrzegaj się top-postingu – czyli odpowiadania powyżej cytowanej treści. Uznaje się, że sposób ten zaburza komfort i kolejność czytania. Chcąc zobaczyć, do czego odnieśliśmy się w swojej wypowiedzi znajdującej się na samej górze rozmowy, czytelnik musi scrollować na sam dół dyskusji a później wrócić do naszej wiadomości.
Nie nadużywaj CAPS LOCKA – tę zasadę znamy już z powyższej listy. Pamiętaj, że za dużo Caps Locka = krzyk!
Zwracaj uwagę na swoją pisownię – poprawna ortografia, interpunkcja i stylistyka zdecydowanie ułatwiają komunikację i zapewniają czytelność publikowanych treści. Nie martw się, jeśli pisownia sprawia ci kłopot – możesz skorzystać np. ze specjalnych internetowych wtyczek, które automatycznie poprawiają błędy językowe.
Nie trolluj – nie publikuj zaczepnych treści mających na celu prowokowanie kłótni. Jeśli się na takie natkniesz, najlepiej je po prostu zignoruj. Nie stosuj też hejtu i zgłaszaj jego przypadki, jeśli staniesz się świadkiem.

Netykieta dla dzieci – jak o niej rozmawiać?

Powyższe punkty tak zwanej netykiety podstawowej polecamy uwadze nie tylko dorosłych – warto omówić je także ze swoim dzieckiem. Nie da się ukryć, że żyjemy obecnie w erze cyfrowego postępu – nowe pokolenia rodzą się w rzeczywistości na wskroś przesiąkniętej technologią i na bardzo wczesnym etapie życia włączają do swojej świadomości kolejne jej elementy. Chciejmy dbać o to, by robiły to mądrze.

Dzięki pro-aktywnej edukacji naszych pociech dbamy o ich bezpieczne doświadczenia w sieci. Zależnie od wieku i etapu edukacji internetowej – zanim poruszymy temat podstawowych zasad netykiety – możemy zacząć rozmowę nieco ogólniej. Poniżej przedstawiamy listę 4 pytań, które dziecko powinno sobie zadawać, kiedy porusza się w sieci.

Czy to jest prawdziwe? Uczmy dzieci jak myśleć krytycznie i w jaki sposób weryfikować informacje. Warto wskazać, by korzystały jedynie z zaufanych i sprawdzonych źródeł informacji. Trzeba również podkreślić, że nie należy rozpowszechniać treści, co do których pochodzenia nie mamy pewności – szczególnie w przypadku, gdy ustalenie genezy graniczy z niemożliwością. Przykładem mogą być tutaj plotki.

Czy to jest pomocne? Powinniśmy skłaniać nasze pociechy do zastanowienia, czy informacja, którą zamierza opublikować lub rozesłać może się komuś do czegoś przydać. Mowa tutaj zarówno o różnego rodzaju komunikatorach jak i SMSach, e-mailach czy treściach obrazkowych. Czy mogą się okazać faktycznie pożyteczne? Jeśli nie, może nie warto puszczać ich dalej w świat? Jako wyjątek od reguły traktujemy żarty (np. memy) – o ile są naprawdę śmieszne i nie godzą w dobre imię innych internautów.

Czy to jest inspirujące? Znajdziemy w Internecie mnóstwo treści, które nie mają zbyt dużego sensu i/lub jasnego przeznaczenia. Wśród nich znajdą się zarówno materiały tekstowe jak i obrazki czy żarty, które w zasadzie nic nie wnoszą. Nie przekazują żadnej wiedzy, nie zawierają wartościowych informacji, nie bawią, nie motywują ani nie promują żadnego pozytywnego działania. W takim przypadku, szkoda czasu i energii na dzielenie się nimi z innymi osobami.

Czy to jest miłe? Warto uczyć dzieci empatycznego podejścia do samych siebie i do innych – również w trybie online. W przypadku, gdy wrzucane do Internetu materiały mogą być potencjalnym przyczynkiem dla czyjejś krzywdy, powinno się z nich zrezygnować. Najczęstszymi zjawiskami, wokół których wśród dzieci i młodzieży pojawia się hejt są: płeć, orientacja seksualna, tożsamość płciowa, kolor skóry, przekonania i wyznawana religia. Dobrze jest mieć to na uwadze, gdy podejmujemy decyzje będąc w sieci.

Polecamy również uczulić swoje potomstwo na zachowania cyberprzemocowe i upewnić się, że wiedzą o konieczności zgłaszania takich zachowań – niezależnie od tego, czy same padły ich ofiarą czy stały się świadkiem elektronicznej agresji.