Phishing – na czym polega i jak się przed nim chronić?

Phishing to jedno z najniebezpieczniejszych zagrożeń w sieci, z którym każdy z nas może się zetknąć. Cyberprzestępcy stosują tę metodę, aby wyłudzić nasze hasła, dane osobowe czy informacje bankowe, często podszywając się pod zaufane instytucje. Z tego poradnika dowiesz się, jak rozpoznać atak phishingowy, jakie formy może przybierać oraz jakie kroki podjąć, aby skutecznie zabezpieczyć się przed tego typu oszustwami.

Co to jest phishing?

Wyobraź sobie, że nagle tracisz dostęp do swojej skrzynki e-mail, profilu na Facebooku czy konta bankowego. Twoje oszczędności znikają, a poufne informacje wpadają w niepowołane ręce. Wszystkie te scenariusze mogą być konsekwencją skutecznego ataku phishingowego. Choć można się przed nim bronić, wymaga to nieustannej czujności – nikt nie jest odporny na phishing, niezależnie od poziomu wiedzy technicznej czy doświadczenia w sieci.

Mimo swojej pozornej prostoty, phishing pozostaje jednym z najgroźniejszych zagrożeń cyberbezpieczeństwa. Jego siła nie tkwi w zaawansowanych technologiach, lecz w socjotechnice – atakujący wykorzystują ludzką psychikę, emocje i naturalne odruchy. Dlatego właśnie człowiek, a nie system komputerowy, staje się głównym celem i najsłabszym ogniwem w łańcuchu zabezpieczeń.

Jak podaje w swoim raporcie CERT Polska, instytucja w 2023 otrzymała ponad 96 tysięcy zgłoszeń ataków phishingowych w polskiej sieci (Raport CERT 2023). Jak można przeczytać w raporcie, najczęstsze cele ataków dotyczyły inwestycji, Allegro, Facebooka, Olx oraz InPostu.

Przykłady phshingu – jak wygląda atak

Phishing to cyberzagrożenie, które przybiera różne formy i nieustannie ewoluuje. Poznanie typowych scenariuszy ataków pomoże Ci skutecznie chronić się przed tym niebezpieczeństwem.

Skuteczność phishingu nie wynika z zaawansowanych rozwiązań technicznych, ale z wykorzystania socjotechniki i ludzkiej psychologii. Oszuści tworzą przekonujące wiadomości, które:

• Wywołują silne emocje (strach, ciekawość, pośpiech)
• Podszywają się pod zaufane instytucje (banki, urzędy, znane firmy)
• Zawierają niebezpieczne załączniki lub linki do szkodliwych stron

Masowe ataki phishingowe

Cyberprzestępcy stosują różnorodne metody masowego phishingu, które trafiają do tysięcy potencjalnych ofiar jednocześnie. Poniżej znajdziesz najczęściej występujące scenariusze takich ataków:

• Fałszywe faktury – E-maile informujące o niezapłaconych fakturach wykorzystujące pośpiech przedsiębiorców
• Aktualizacja regulaminów – Wiadomości podszywające się pod platformy internetowe, wymuszające ponowne logowanie
• Fałszywe wiadomości bankowe – Powiadomienia o rzekomych problemach z kontem lub kartą płatniczą
• Powiadomienia z platform zakupowych – Szczególnie częste podszywanie się pod Allegro i OLX
• „Afrykański książę” – Propozycje udziału w wielomilionowych transakcjach wymagające wpłaty „niewielkiej” zaliczki
• Fałszywe rekomendacje celebrytów – Wykorzystanie wizerunku znanych osób (Rafał Brzoska, Szymon Hołownia, Kuba Wojewódzki) do promowania fikcyjnych inwestycji
• Podszywanie się pod instytucje państwowe – Wiadomości rzekomo od ZUS, urzędu skarbowego, policji czy sądów
• Fałszywe konkursy i promocje – Obietnice wygranej lub wyjątkowej okazji wymagające podania danych osobowych

Personalizowane ataki phishingowe

Te zaawansowane formy ataków są znacznie trudniejsze do wykrycia i stanowią poważniejsze zagrożenie:

• Phishing z ujawnieniem hasła – Wiadomości zawierające prawdziwe hasło użytkownika pochodzące z wcześniejszych wycieków danych, połączone z groźbami i żądaniem okupu
• Spear phishing – Precyzyjnie wycelowane ataki wykorzystujące osobiste informacje o konkretnej ofierze, zbierane z mediów społecznościowych i innych źródeł
• Whaling – Wyrafinowana forma phishingu skierowana przeciwko osobom zajmującym wysokie stanowiska w firmach i instytucjach, które mają dostęp do szczególnie wartościowych zasobów
• Business Email Compromise (BEC) – Przejęcie lub podszywanie się pod konto e-mail pracownika firmy w celu manipulowania przepływami finansowymi

Jak rozpoznać wiadomości phishingowe?

Identyfikacja fałszywych wiadomości wymaga czujności i znajomości charakterystycznych znaków ostrzegawczych. Jeszcze kilka lat temu wystarczyło zwracać uwagę na rażące błędy językowe. Choć nadal się zdarzają, poziom językowy phishingowego spamu trafiającego do polskich skrzynek jest już znacznie wyższy. Grafiki, logotypy i formatowanie coraz częściej do złudzenia przypominają oficjalną komunikację firm i instytucji.

Rozwój sztucznej inteligencji dodatkowo zaciera granicę między autentyczną a fałszywą komunikacją. Aby nie paść ofiarą phishingu, zwróć szczególną uwagę na:

• Subtelne niedoskonałości językowe – pojedyncze literówki, niewłaściwe zastosowanie polskich znaków czy lekko nienaturalne sformułowania
• Adres nadawcy – często zawiera drobne modyfikacje, dodatkowe znaki lub zupełnie inną domenę niż ta, pod którą podszywa się oszust (np. amazon-security.co zamiast amazon.com)
• Jakość elementów wizualnych – nieznacznie rozmazane logotypy, nietypowe proporcje grafik czy odstępstwa od oficjalnej identyfikacji wizualnej firmy
• Manipulacyjne nagłówki – komunikaty sugerujące pilność, zagrożenie konta, wyjątkową okazję czy konieczność natychmiastowego działania

Pamiętaj o tych zasadach:

• Instytucje finansowe nigdy nie proszą o logowanie poprzez link w wiadomości email. Bank komunikuje się z Tobą przez bezpieczne kanały bankowości elektronicznej, do których powinieneś logować się bezpośrednio przez oficjalną stronę.
• Urzędy państwowe preferują komunikację przez dedykowane platformy (np. ePUAP) lub tradycyjną pocztę. W razie jakichkolwiek wątpliwości, skontaktuj się z instytucją bezpośrednio przez oficjalny numer telefonu.
• Każda wiadomość wymuszająca pośpiech i natychmiastową reakcję finansową powinna wzbudzić Twoją czujność. Prawdziwe zagrożenia rzadko wymagają natychmiastowych przelewów pieniężnych.
• Zawsze weryfikuj zanim klikniesz. Najeżdżaj kursorem na linki (bez klikania), aby zobaczyć prawdziwy adres URL, do którego prowadzą.

Jak rozpoznać strony phishingowe?

Fałszywe strony internetowe to kluczowy element większości ataków phishingowych. Jednym z głównych celów cyberprzestępców jest nakłonienie użytkownika do kliknięcia w linki zawarte w fałszywych wiadomościach. Dlatego niezwykle ważne jest, by zachować ostrożność wobec adresów URL pojawiających się w otrzymywanych e-mailach.

Manipulacje w adresach URL

Przestępcy wykorzystują domeny, które na pierwszy rzut oka łudząco przypominają prawdziwe adresy stron instytucji, pod które się podszywają. Stosują różne techniki manipulacji:

• Zamiana podobnie wyglądających znaków – np. litera O zastąpiona zerem (0), mała litera l zamieniona na cyfrę 1
• Dodawanie myślników, kropek i dodatkowych elementów do nazwy domeny
• Tworzenie domen zawierających nazwy znanych marek, ale z nieprawidłowymi końcówkami

Przykłady fałszywych adresów:

• peka0.com.pl-enter.pl (zamiast pekao.com.pl)
• 0lx-pl.porta1.com (zamiast olx.pl)
• mbank.pl-com1.com (zamiast mbank.pl)

Weryfikacja autentyczności stron

Zasady odróżniania zawartości fałszywych witryn od prawdziwych są podobne do metod weryfikacji podejrzanych e-maili:

• Zawsze sprawdzaj pełny adres strony w pasku przeglądarki – zwróć szczególną uwagę na główną domenę (część przed pierwszym ukośnikiem)
• Analizuj jakość materiałów graficznych i elementów wizualnych
• Zwracaj uwagę na błędy językowe i niespójny styl komunikacji
• Obserwuj niestandardowe elementy – fałszywe strony często zawierają nadmiar reklam lub podejrzanych linków

Jak się chronić przed phishingiem?

Głównym sposobem zabezpieczenia się przed phishingiem jest świadoma prewencja. Znajomość zagrożeń cybernetycznych i ich charakteru pozwala skutecznie uniknąć wielu niebezpiecznych sytuacji.

Świadomość i nawyki

Podstawą jest znajomość tego, jak mogą przebiegać ataki phishingowe oraz wdrożenie dobrych nawyków, które pozwalają się przed nimi chronić:

• Nie klikaj w podejrzane linki i zawsze weryfikuj nadawcę oraz treść wiadomości. Jeśli cokolwiek budzi Twoje wątpliwości, zweryfikuj komunikację innym kanałem, np. przez SMS lub kontaktując się telefonicznie z rzekomym nadawcą.
• Ignoruj wiadomości zawierające błędy językowe, nietypowe prośby lub wywierające presję czasu i szybkiego działania.
• Zachowaj szczególną ostrożność wobec wyjątkowo atrakcyjnych ofert – nienaturalnie niskie ceny produktów, obietnice nadzwyczajnych zysków z inwestycji czy propozycje łatwych pieniędzy to klasyczne przynęty oszustów.
• Weryfikuj nietypowe wiadomości od znajomych, zwłaszcza zawierające prośby o pieniądze lub logowanie się na nieznane strony. Skontaktuj się z nimi innym kanałem – ich konta mogły zostać przejęte przez cyberprzestępców i są wykorzystywane do ataku.
• W internecie zawsze kieruj się zasadą ograniczonego zaufania. Nawet jeśli niekiedy uznasz prawdziwą wiadomość za oszustwo, konsekwencje takiej ostrożności będą nieporównywalnie mniejsze niż skutki zbytniej ufności, która może prowadzić do wycieku danych lub utraty pieniędzy.
• Nigdy nie loguj się do serwisów bankowych i innych wrażliwych platform poprzez linki otrzymane w wiadomościach. Zawsze wchodź na oficjalne strony bezpośrednio przez wpisanie adresu lub z wykorzystaniem wyszukiwarki.

Zabezpieczenia techniczne

Sama świadomość to nie wszystko. Do ochrony przed phishingiem wykorzystaj również narzędzia techniczne, które znacząco podniosą poziom Twojego bezpieczeństwa:

1. Regularnie aktualizuj przeglądarkę oraz korzystaj z wtyczek blokujących reklamy i niebezpieczne skrypty
2. Używaj menedżera haseł, który pomoże Ci zarządzać bezpiecznymi i unikatowymi hasłami do wszystkich kont
3. Włącz uwierzytelnianie dwuskładnikowe (2FA) na wszystkich swoich kontach, które oferują taką opcję
4. Aktywuj zaawansowane zabezpieczenia antyspamowe w swojej poczcie e-mail
5. Korzystaj z dobrego oprogramowania antywirusowego z wbudowaną ochroną przed phishingiem
6. Jeżeli używasz VPN, włącz funkcję ochrony przed niebezpiecznymi stronami

Reagowanie na ataki phishingowe

Jeżeli jesteś świadkiem ataku phishingowego to reaguj:

• Zgłaszaj podejrzane wiadomości – większość dostawców poczty elektronicznej umożliwia oznaczanie wiadomości jako spam lub próbę phishingu
• W przypadku podejrzenia włamania natychmiast zmień hasła do zagrożonych kont, najlepiej korzystając z innego urządzenia
• Monitoruj swoje konta w banku pod kątem nieautoryzowanych transakcji
• Informuj znajomych o potencjalnym zagrożeniu, jeśli odkryjesz próbę phishingu wykorzystującą Twój wizerunek lub dane
• Zawiadamiaj instytucje, pod które podszywają się oszuści – większość banków i dużych firm ma specjalne kanały do zgłaszania takich incydentów

Gdzie zgłosić phishing?

Phishing, jako próba umyślnego wprowadzenia w błąd w celu kradzieży danych lub mienia, jest przestępstwem, które powinno zostać zgłoszone na policji. Ze względu na specyficzny rodzaj takich działań w Polsce powołano także specjalną jednostkę zajmującą się tego typu cyberprzestępczością – CERT. To zespół powołany do reagowania na zdarzenia naruszające bezpieczeństwo w sieci, który funkcjonuje od 1996 roku. 

Jak dokonać zgłoszenia:

• Podejrzane wiadomości SMS i linki można przesyłać do analityków CSIRT NASK na numer 799 448 084
• Zgłoszenia o atakach można także przesłać przez formularz online dostępny na oficjalnej stronie CERT: https://incydent.cert.pl/
• W przypadku strat finansowych należy również złożyć formalne zawiadomienie na policji lub w prokuraturze

Szybkie zgłoszenie może pomóc ostrzec innych użytkowników oraz przyczynić się do zablokowania fałszywych stron i skuteczniejszego ścigania cyberprzestępców.

Najczęstsze pytania i odpowiedzi